Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (t.j. Dz.U. 2018, poz. 583), rusztowania mogą być obsługiwane wyłącznie przez osoby, które ukończyły szkolenie i uzyskały pozytywny wynik sprawdzianu przeprowadzonego przez komisję powołaną przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie. Dokumentem potwierdzającym wymagane kwalifikacje montera rusztowań jest świadectwo oraz odpowiedni wpis do książki operatora maszyn roboczych.
Tylko w przypadku jeżeli producent prowadzi szkolenia w ośrodku mającym akredytację Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie.
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. 2003, nr 47, poz. 401) użytkowanie rusztowania jest dopuszczalne po dokonaniu jego odbioru przez kierownika budowy lub uprawnioną osobę.
Wg Rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 21 maja 2019 r. w sprawie sposobu i trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych oraz sposobu i trybu przedłużania okresu ważności zaświadczeń kwalifikacyjnych (Dz.U. 2019 poz. 1008), wymóg posiadania uprawnień do obsługi wciągarek i wciągników ogólnego przeznaczenia nie dotyczy urządzeń technicznych:
– o napędzie ręcznym wszystkich mechanizmów;
– z napędem elektrycznym jednofazowym o udźwigu do 1000 kg;
– o udźwigu do 250 kg, z wyłączeniem urządzeń służących do przemieszczania osób.
Przestrzeganie zapisów znajdujących się w rozporządzeniach jest obowiązkowe, natomiast stosowanie polskich norm ma charakter dobrowolny, niemniej jednak w niektórych rozporządzeniach można znaleźć zapisy, że szczegółowe wyjaśnienie pewnych zagadnień znajduje się w odpowiednich polskich normach.
Certyfikacja rusztowań na znak bezpieczeństwa „B” jest w Polsce dobrowolna. Może jednak stanowić ona wypełnienie zapisu Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. 2003, nr 47, poz. 401), że rusztowania systemowe powinny być montowane zgodnie z dokumentacją projektową z elementów poddanych przez producenta badaniom na zgodność z wymaganiami konstrukcyjnymi i materiałowymi, określonymi w kryteriach oceny wyrobów pod względem bezpieczeństwa.
Dla rusztowań nie jest wymagany znak CE, bo na razie nie istnieją tzw. dyrektywy nowego podejścia przewidujące oznaczenie CE dla tej grupy wyrobów.
Przez rusztowanie systemowe rozumie się konstrukcję budowlaną, tymczasową, w której wymiary siatki konstrukcyjnej są jednoznacznie narzucone poprzez wymiary elementów rusztowania, służącą do utrzymywania osób, materiałów i sprzętu. W rusztowaniach niesystemowych (np. rurowo-złączkowych) wymiary siatki nie są jednoznacznie narzucone przez wymiary elementów. Do montażu rusztowań systemowych jest wymagana dokumentacja producenta (rusztowania typowe) lub dokumentacja producenta i projekt indywidualny (rusztowania nietypowe). Natomiast dla rusztowań niesystemowych – zawsze projekt indywidualny.
Rusztowania robocze to konstrukcje budowlane, tymczasowe, z których mogą być wykonywane prace na wysokości. Służą do utrzymywania osób, materiałów i sprzętu. Rusztowania ochronne stanowią konstrukcje budowlane, tymczasowe, służące do zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości ludzi oraz przedmiotów. Rusztowania podporowe to tymczasowe podparcie części konstrukcji w czasie, gdy ta nie uzyskała pełnej nośności, a także w celu przeniesienia jej obciążeń.
Odpowiedzi na to pytanie należy szukać zawsze w instrukcji dla konkretnego typu rusztowania, z reguły wysokość wykręcenia podstawki śrubowej dla typowych wariantów wynosi od 20 do 30 cm. Należy pamiętać, że im większa długość wykręcenia podstawek śrubowych, tym mniejsza ich nośność.
W niektórych systemach występują tzw. poręcze podwójne, ramy poręczowe lub siatki ogrodzeniowe. W takim przypadku w jednym polu rusztowania można stosować tylko jeden taki element, który ma w sobie zarówno poręcz główną, jak i poręcz pośrednią. W Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. 2003, nr 47, poz. 401) jest mowa o poręczach ochronnych, które stanowią element balustrady. W jej skład wchodzi deska krawężnikowa o wysokości 0,15 m i poręcz ochronna (umieszczona na wysokości 1,1 m
dla rusztowań niesystemowych lub 1,0 m dla rusztowań systemowych). Wolną przestrzeń pomiędzy deską krawężnikową a poręczą wypełnia się w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości, może to być np.:
– poręcz pośrednia;
– rama;
– rama, której poręcz główna jest jej górną krawędzią;
– konstrukcja w postaci ogrodzenia.
W przypadku odsunięcia rusztowania od ściany ponad 0,2 m należy stosować balustrady (zabezpieczenia boczne) od strony tej ściany, składające się z:
– deski krawężnikowej (bortnicy) o wysokości 0,15 m;
– poręczy ochronnej, zwanej również poręczą główną (umieszczonej na wysokości 1,1 m dla rusztowań niesystemowych lub 1,0 m dla rusztowań systemowych);
– dodatkowego elementu pomiędzy deską krawężnikową a poręczą, zabezpieczającego pracowników przed upadkiem z wysokości (np. poręcz pośrednia, pośrednie zabezpieczenie boczne).
Rusztowanie ramowe od strony fasady można zabezpieczyć w następujący sposób:
– stosując ramy rusztowaniowe, przystosowane do montażu balustrady z obydwu stron;
– montując do ram elementy systemowe w postaci złączy poręczowych oraz umożliwiających założenie bortnic;
– wykorzystując rury rusztowaniowe i złącza krzyżowe;
– zakładając dodatkowe poręcze systemowe za pomocą złączy krzyżowych – sposób ten wymaga jednak całkowitego wykręcenia nakrętki złącza i nadaje się do użycia tylko w przypadku niektórych systemów rusztowań;
– zakładając konsole i na nich dodatkowe pomosty.
W przypadku rusztowań modułowych poręcze można montować z obydwu stron pomostów dzięki konstrukcji stojaków z talerzykami (rozetami) rozmieszczonymi w pionie co 0,5 m. Do montażu dodatkowych krawężników w niektórych systemach modułowych należy użyć specjalnych elementów montowanych do stojaków.
Stojaki ram są wykonane z rur stalowych o średnicy zewnętrznej 48,3 mm i następujących grubościach ścianek „t” (wartości podano w mm):
– 2,7 ≤ t < 2,9 – w przypadku stosowania stali z minimalną granicą plastyczności wynoszącą 315 MPa (N/mm2);
– t ≥ 2,9 – dla stali, gdzie minimalna wartość granicy plastyczności jest równa 235 MPa.
Producent rusztowań powinien przekazać Klientowi instrukcję wyrobu (zwaną także instrukcją obsługi lub dokumentacją techniczno – ruchową), która powinna m.in. zawierać:
– wykaz części składowych;
– instrukcje podające kolejność montażu i demontażu części składowych;
– plany konfiguracji systemu z zestawu standardowego (klasa obciążenia i szerokości, całkowite wymiary, sposób zakotwienia oraz montażu pomocniczych części składowych);
– obciążenia działające na elewację, do której rusztowanie jest zakotwione;
– obciążenia przenoszone przez podstawki na podłoże;
– informacje dotyczące sposobu przechowywania, konserwacji oraz napraw, które producent uważa za wskazane;
– dane konstrukcyjne części składowych i złączy (wytrzymałość i sztywność);
– sposób postępowania, gdy okoliczności stosowania rusztowania będą odbiegały od standardowego zestawu konfiguracji systemu, np. potrzeba czasowego usunięcia kotew lub wysokość przekraczająca 25,5 m.
Do montażu rusztowań systemowych w wykonaniu typowym jest wymagana tylko dokumentacja producenta (instrukcja obsługi, instrukcja wyrobu lub dokumentacja techniczno – ruchowa). Jeżeli mamy do czynienia z rusztowaniem nietypowym to do jego montażu i eksploatacji są wymagane zarówno dokumentacja producenta, jak i projekt indywidualny.
Standardowe zestawy konfiguracji systemu powinny mieć wysokość w granicach od 24 m do 25,5 m – w zależności do wysokości prześwitu systemu oraz długości podstawek śrubowych. Wysokość ta jest mierzona od spodu podkładu do powierzchni najwyższego pomostu.
Rusztowanie można wypoziomować za pomocą:
– podstawek śrubowych,
– podstawek śrubowych uchylnych – na podłożu o dużym nachyleniu,
– tzw. ramek korygujących, tj. ram o wysokościach od 0,5 m – do 1,5 m – używanych do wybudowy podstawy rusztowania w terenie o dużej różnicy poziomów.
Wyróżnia się następujące rodzaje zakotwień:
– krótkie, mocowane do wewnętrznego stojaka za pośrednictwem jednego złącza;
– długie – mocowane do dwóch stojaków za pomocą dwóch złączy;
– trójkątne (metoda „V”) – w jednym węźle są zamocowane dwa krótkie zakotwienia (każde za pomocą jednego złącza) usytuowane do siebie pod kątem zbliżonym do 90°.
Informacji o tym, jaki rodzaj należy użyć, należy szukać w dokumentacji techniczno-ruchowej (instrukcji montażu) danego typu rusztowania. Najczęściej jest to połączenie kotew krótkich i trójkątnych lub krótkich i długich.
Składowa pozioma jednego zamocowania rusztowania nie powinna być mniejsza niż 2,5 kN.
Nośność zakotwienia, podaną w instrukcji producenta rusztowania, można sprawdzić za pomocą specjalnego przyrządu.
Stosowanie siatek lub plandek wyraźnie wpływa na układ kotwienia rusztowania – w takim przypadku następuje znaczne zagęszczenie zakotwień. Dokładny sposób postępowania w takich przypadkach powinien być opisany w instrukcji wyrobu.
Należy zwrócić uwagę, że zabroniony jest montaż siatek lub plandek na rusztowaniu, które jest zakotwione wg wariantu bez zakrycia ochronnego.
Kotwienie rusztowania rozpoczyna się najczęściej począwszy od drugiego poziomu, a kończy pod ostatnim (najwyższym) poziomem pomostów. Są jednak przypadki, że kotwienie musi już pojawić się na wysokości pierwszego poziomu pomostów, np. w przypadku zastosowania ram przejściowych. Dokładne dane odnośnie umieszczenia zakotwień można znaleźć w instrukcji producenta danego systemu rusztowań.
Rusztowania można stosować bez stężeń ukośnych tylko i wyłącznie, gdy pozwala na to instrukcja wyrobu danego rusztowania. Jest to najczęściej w przypadku rusztowań ramowych, w których występują zabezpieczenia boczne w postaci ram poręczowych zamiast klasycznych poręczy pojedynczych.
Stężenia ukośne poprzeczne w przypadku rusztowań ramowych stosuje się np. w wariantach z dźwigarami kratowymi – wzmacniając pola znajdujące się bezpośrednio pod dźwigarami. W rusztowaniach modułowych stosuje się je w przypadku konstrukcji przestrzennych lub wolno stojących.
Pomosty rusztowań ramowych można poszerzyć w następujący sposób:
– zastosować ramy umożliwiające montaż 3 pomostów o szerokości 0,32 m (0,29 m) zamiast dwóch takich pomostów;
– użyć konsoli jedno, dwu lub nawet trój-pomostowych, pozwalających poszerzyć pomost rusztowania zarówno od strony zewnętrznej, jak i od strony elewacji budynku.
W przypadku rusztowań modułowych pomosty robocze można poszerzyć za pomocą następujących elementów:
– stosując rygle pomostowe o różnych długościach,
– używając konsoli,
– podwieszając rygle pomostowe na stężeniach.
Występuje 6 klas obciążeń pomostów (wielkości znamionowych), określających maksymalne obciążenie jednostkowe, jakiemu może być poddany pomost roboczy, na którym znajdują się ludzie, materiały, maszyny i urządzenia oraz narzędzia.
Numer wielkości znamionowej | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Obciążenie użytkowe pomostu | 0,75 | 1,50 | 2,00 | 3,00 | 4,50 | 6,00 |
Rodzaj prowadzonych prac | Kontrole, pomiary | Prace bez konieczności składowania materiałów budowlanych | Prace dociepleniowe, dekarskie, tynkarskie | Prace murarskie i kamieniarskie | ||
Dla klas obciążenia od 1 do 3 włącznie, maksymalny rozstaw stojaków w kierunku podłużnym wynosi 3,0 m – przy minimalnym poprzecznym ich rozstawie wynoszącym 0,7 m (minimalna szerokość pomostu wynosi 0,6 m). Co oznacza, że dla tych klas (maksymalne obciążenie wynosi 2 kN/m2) można stosować pomosty o maksymalnej długości do 3,0 m i zakładać je na ramach o szerokości około 0,7 m (umożliwiających montaż dwóch pomostów o szerokości 0,32 m lub 0,29 m).
Dla klas obciążenia od 4 do 6 włącznie maksymalny rozstaw stojaków w kierunku podłużnym wynosi już tylko 2,5 m przy minimalnym poprzecznym ich rozstawie wynoszącym 1,0 m (minimalna szerokość pomostu wynosi 0,9 m). W przypadku prowadzenia robót tzw. ciężkich, wymagających magazynowania materiałów na rusztowaniach i większych wartości dopuszczalnych obciążeń, zalecane jest stosowanie pomostów o maksymalnej długości 2,5 m i ram o szerokości około 1,0 m (umożliwiających montaż trzech pomostów o szerokości 0,32 m lub 0,29 m).
Daszki ochronne powinny posiadać rusztowania, które są usytuowane bezpośrednio przy drogach, ulicach oraz w miejscach przejazdów i przejść dla pieszych. Oprócz daszków ochronnych, rusztowania znajdujące się w miejscach, o których mowa powyżej, powinny również posiadać osłonę z siatek ochronnych.
Nakrętki złącz rusztowaniowych należy najczęściej dokręcać momentem o wartości 50 Nm (5 kNcm). Można to zrobić za pomocą klucza dynamometrycznego – wtedy pomiar jest precyzyjny lub klucza rusztowaniowego – poprzez przyłożenie siły o wartości 20 kg na ramieniu 25 cm.
Tak, są wymagane takie instalacje w przypadku konstrukcji rusztowaniowych, z tym, że instalacja piorunochronna nie jest wymagana wewnątrz budynków.
Dźwigary stosowane w przypadku rusztowań ramowych można podzielić ze względu na materiał, z którego są wykonane lub sposób montażu.
Biorąc pod uwagę materiał, z którego dźwigary są wykonane, można wyróżnić konstrukcje stalowe lub ze stopów aluminium.
Jeżeli chodzi o sposób ich montażu to rozróżnia się dźwigary:
– posiadające na końcach pasów (górnych i dolnych) półzłącza do montażu na ramach rusztowania, a na środku pasa górnego trzpień – umożliwiający założenie ramy w celu dalszej rozbudowy rusztowania nad dźwigarami. Długość takich dźwigarów to zazwyczaj dwukrotność najdłuższych pomostów (2 x 2,5 m lub 2 x 3,0 m);
– bez półzłącz i trzpienia, które montuje się do ram rusztowania za pomocą złącz krzyżowych. Dla dalszej rozbudowy rusztowania w strefie nad dźwigarami należy np. pomiędzy dwa dźwigary zamontować ramkę o wysokości 1,0 m; na której można już montować standardowe ramy o wysokości 2,0 m.
W przypadku pionu komunikacyjnego wyposażonego w schodnie należy stosować następujące elementy zapewniające bezpieczną komunikację:
– poręcze schodowe zewnętrzne,
– poręcze schodowe wewnętrzne,
– opcjonalnie pomosty umożliwiające przejście pomiędzy schodniami w przypadku schodów przeciwbieżnych lub komunikację na rusztowanie w przypadku klatki schodowej współbieżnej.
Odległość najbardziej oddalonego stanowiska pracy od pionu komunikacyjnego rusztowania nie powinna być większa niż 20 m, a między pionami nie większa niż 40 m.
Stojaki w rusztowaniach modułowych można wzmocnić w następujący sposób:
– przez skrócenie ich długości wyboczeniowej – zagęszczając montowane rygle na wysokości rusztowania,
– stosując pola rusztowania o mniejszych długościach, przez co obciążenie zostanie rozłożone na większą ilość stojaków;
– grupując stojaki – stosując tzw. słupy wielogałęziowe.
Nakrętki w złączach rusztowaniowych występują najczęściej pod klucz 19 lub 22.
Poręcz Eco wykonana jest z rury ocynkowanej przed procesem produkcji poręczy, natomiast poręcz zwykła wykonana jest z rury czarnej i dopiero później podlega procesowi cynkowania ogniowego.
Perforowana blacha nośna podestu Eco jest wykonana z blachy ocynkowanej, a głowice umożliwiające montaż na rusztowaniu są do niej nitowane.
Natomiast w podestach spawanych blacha nośna jest wykonana z materiału bez zabezpieczenia antykorozyjnego, następnie do niej są spawane odpowiednie głowice, a dopiero później całość podlega zabezpieczeniu antykorozyjnemu za pomocą cynkowania ogniowego.
Podstawki śrubowe o średnicy φ 38 mm stosuje się do większości rusztowań systemowych: Plettac, Rux, Baumann. Podstawki śrubowe o średnicy φ 32 mm stosuje się do systemu rusztowania Bosta 70, a o średnicy φ 26 mm – do rusztowań warszawskich lekkich.